Cappella ad Fluvium gaat zich in het najaar van 2014 toeleggen op oude Spaanse muziek voor Kerst. Centraal staan de Ensaladas van Mateo Flecha. De term “ensalada” verwijst gewoon naar wat je denkt dat het is: een muzikale salade om van te genieten, zowel van alle ingrediënten als van het geheel. In zijn Arte Poetica Española (Salamanca, 1592) definieert Juan Díaz Rengifo het zo:

Een ensalada is een gedicht in kwatrijnen, waaraan allerlei metra worden toegevoegd, niet alleen in het Spaans, maar ook in andere talen en zonder enige logische volgorde en naar de vrije wil van de dichter; de muziek past zich aan in overeenstemming met de verscheidenheid van woorden. Om deze reden wordt dit Ensalada genoemd, omdat het mix van allerlei gedichten en melodieën bevat.

De ensalada was dus evenzeer een literair genre als een muzikaal, in de mode in het zestiende-eeuwse Spanje. Misschien wel het meest opvallende kenmerk van de ensalada is zijn theatrale aard. De ensalada lijkt op de madrigaalkomedie. Prominent onderdeel is dialoog tussen allerlei personages, zonder dat vocale stemmen en personages één op één aan elkaar gekoppeld worden.door populaire liedjes te citeren Dit genre sprak veel mensen aan. Geen componist slaagde daar zo goed in als Mateo Flecha ‘de oudere’ (ca. 1481 – ca. 1553). De Ensaladas worden beschouwd als het hoogtepunt van zijn werk. Maar Flecha zou vandaag de dag onbekend zijn als zijn neef niet in 1581 het uitstekende idee had gehad om ze in een muzikale bloemlezing te publiceren. Hij liet in Praag acht van de in totaal negen door zijn oom gecomponeerde Ensaladas drukken. De grotendeels humoristische teksten zijn gebaseerd op Spaanse poëzie in onregelmatige maatsoorten, maar bevatten ook citaten en refreinen in verschillende regionale talen, evenals in Bijbels en klassiek Latijn, dat altijd verschijnt als een enigszins morele eindconclusie. Ondanks het alomtegenwoordige humoristische karakter van de teksten, is er altijd een soort allegorische terugval naar bevestiging van het geloof. Ze bevatten bijna altijd een verwijzing naar de geboorte van Christus. Ook het aanroepen van patroonheiligen en eerbied betonen aan de Maagd Maria is een gemeenschappelijk kenmerk.

Een van de bekendste voorbeelden van Mateo Flecha's ensaladas is La Bomba. Het publiek wordt onmiddellijk geconfronteerd met het drama van een door storm lekgeslagen schip op open zee. De gebeden van de zeelieden worden verhoord en ze worden gered. Als het zingen van Gods lof omslaat in feestelijke liederen komt er een gitaar tevoorschijn. Misschien is de gitaar beschadigd in de storm, want hij klinkt een beetje moeilijk in de toonsoort. Flecha bootst het geluid van de gitaar na met de stemmen. Hij maakt daarbij gebruik van harmonieën die vreemd klinken in de oren van iedereen die vertrouwd is met deze muziekstijl. Tot besluit, na het feestvieren van de matrozen wordt het publiek vergast op een curieus moralistisch mini-motet aan het eind: “want grote gevaren zijn er niet alleen op zee, grote gevaren zijn er ook op het land en vooral in valse broeders”.

Mateo Flecha’s ensalada La Bomba is zelf weer de basis voor de parodiemis Misa de Bomba van Pedro Bermúdez (1558 – 1605). Bermúdez bracht veel van zijn nogal wisselvallige carrière door in Spanje, maar na te zijn uitgenodigd naar Peru in 1597 vestigde hij zich snel daarna in het huidige Guatemala. Zijn Misa de Bomba heeft hij er vrijwel zeker gecomponeerd, zoals de meeste van zijn muziek. De Misa de Bomba is een duidelijk voorbeeld van een parodiemis. Niet minder dan 27 fragmenten uit Flecha's La Bomba zijn geciteerd of verder uitgewerkt. Als een compositie gebaseerd op reeds bestaande is een parodiemis zelf een soort van muzikale salade. Je kunt dus zeggen dat Bermúdez’ Misa de Bomba een muzikale salade van een muzikale salade is!

Naast ensaladas en de Misa de Bomba bevat dit programma nog een paar beroemde villancicos, Spaanse kerstliederen, van Flecha en tijdgenoten. Ook komen er solostukken voor vihuela in voor. Dit programma leent zich het beste voor een wat kleinere groep zangers, begeleid door enkele continuo-instrumenten: barokgitaar, harp, gamba, dulciaan.

In de renaissance vinden we andere voorbeelden van de collagetechniek van Flecha in de Ensaladas, in de beeldende kunst. Giuseppe Arcimboldo (1527 - 1593) is een goed voorbeeld. Zijn schilderijen waarin personen samengesteld uit groente en fruit worden afgebeeld, zodat het hier afgebeelde van de Habsburgse keizer Rudolf II, lijken qua principe sprekend op de werken van Flecha.